การพัฒนาแผนปฏิบัติการด้านการส่งเสริมการมีบุตรอย่างมีคุณภาพเพื่อพัฒนาประชากรและทุนมนุษย์

บทคัดย่อ

การวิจัยการพัฒนาแผนปฏิบัติการด้านการส่งเสริมการมีบุตรอย่างมีคุณภาพเพื่อพัฒนาประชากรและทุนมนุษย์ มีวัตถุประสงค์การศึกษาเพื่อศึกษาข้อมูล สถานการณ์ด้านการเกิด ข้อเสนอแนะจากภาคีเครือข่ายที่เกี่ยวข้อง เพื่อพัฒนาร่างแผนปฏิบัติการด้านการส่งเสริมการมีบุตรอย่างมีคุณภาพ และเพื่อประเมินความคิดเห็นและการมีส่วนร่วมของภาคีเครือข่ายต่อการจัดทำร่างแผนปฏิบัติการ มีการศึกษาเชิงคุณภาพโดยใช้ข้อมูลทุติยภูมิจากบันทึกการสัมภาษณ์เชิงลึก กลุ่มตัวอย่างประกอบด้วย ผู้ทรงคุณวุฒิจากหน่วยงานภาครัฐ เอกชน และองค์กรวิชาการ จำนวน 7 คน รายงานและไฟล์บันทึกเสียงการประชุมเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วมจากผู้แทนหน่วยงานภาคีเครือข่าย จำนวน 45 หน่วยงาน และการศึกษาข้อมูลเชิงปริมาณโดยใช้แบบสอบถามความคิดเห็นและการมีส่วนร่วมในการจัดทำร่างแผนปฏิบัติการฯ จากกลุ่มตัวอย่างทั้งหมด ผลการศึกษาสถานการณ์ด้านการเกิดของประเทศ พบจำนวนเด็กเกิดใหม่มีแนวโน้มลดลงอย่างต่อเนื่อง โดยในปี พ.ศ. 2565 อัตราการเจริญพันธุ์รวม เหลือเพียง 1.08 ปัจจัยที่ส่งผลต่อระดับ ภาวะเจริญพันธุ์ที่สำคัญ ประกอบด้วย การสมรส อายุเฉลี่ยของการมีบุตร ภาวะมีบุตรยาก การมีคู่รักเพศเดียวกัน บทบาทของสตรีในเชิงเศรษฐกิจและในครอบครัว และทัศนคติของประชาชนต่อการสร้างครอบครัวและมีบุตร การพัฒนาแผนปฏิบัติการด้านการส่งเสริมการมีบุตร นำข้อมูลมาวิเคราะห์ด้วยวิธี SWOT พบว่าปัจจุบันตำแหน่งเชิงยุทธศาสตร์ของการส่งเสริมการมีบุตรของประเทศมีความเสียเปรียบเชิงยุทธศาสตร์ โดยด้านจุดอ่อนและภัยคุกคามมีน้ำหนักผลกระทบมากกว่าด้านจุดแข็งและโอกาส ดังนั้นเพื่อปรับตำแหน่งทางยุทธศาสตร์ให้มีความได้เปรียบในการจัดประชุมเชิงปฏิบัติการเพื่อยกร่างแผนปฏิบัติการด้านการส่งเสริมการมีบุตร จึงได้ร่วมกันกำหนดประเด็นยุทธศาสตร์และมาตรการสำคัญ ด้วยการพลิกอุปสรรคเป็นโอกาส โดยใช้เครื่องมือปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง และ “ยุทธศาสตร์น่านน้ำสีคราม” จนสามารถพลิกตำแหน่งความได้เปรียบเชิงยุทธศาสตร์ ที่อยู่ในตำแหน่ง “เชิงรับ” มาอยู่ในตำแหน่ง “เชิงรุก” ที่มีความได้เปรียบเชิงยุทธศาสตร์ โดยร่างแผนปฏิบัติการฯ ประกอบด้วย 3 มาตรการ ได้แก่ 1) การปรับสภาพแวดล้อมให้เอื้อต่อการมีและเลี้ยงดูบุตร 2) การเสริมสร้างความรู้และปรับเปลี่ยนทัศนคติ 3) การสนับสนุนให้ผู้ที่ตัดสินใจมีบุตรได้รับการดูแลอย่างครบวงจรและมีคุณภาพ ข้อสรุป การพัฒนาแผนปฏิบัติการด้านการส่งเสริมการมีบุตรอย่างมีคุณภาพ เพื่อพัฒนาประชากรและทุนมนุษย์ ดำเนินการรวบรวมข้อมูลทุติยภูมิจากรายงานการประชุมเชิงปฏิบัติการฯ นำมาจัดทำร่างแผนปฏิบัติการฯ ประกอบด้วย 3 มาตรการสำคัญ และดำเนินการติดตามประเมินความคิดเห็นและการมีส่วนร่วมของภาคีเครือข่าย โดยส่วนใหญ่เห็นด้วยกับมาตรการตามแผนปฏิบัติการฯ ทั้ง 3 มาตรการ และส่วนใหญ่มีส่วนร่วมในกระบวนการจัดทำแผนปฏิบัติการฯ ในระดับมาก ข้อเสนอแนะจากการวิจัย ประกอบด้วย 1) การมีคณะกรรมการอำนวยการในระดับชาติ เพื่อสั่งการ กำกับติดตามการดำเนินการ 2) การสร้างเครือข่ายความร่วมมือกับหน่วยงานภาคีเครือข่ายทุกระดับทั้งภาครัฐ และเอกชนเพื่อขับเคลื่อนการดำเนินงาน 3) สนับสนุนให้หน่วยงานภาคีเครือข่ายในระดับพื้นที่ ร่วมกันวางแผนจัดทำโครงการแบบบูรณาการ ในการขอรับการสนับสนุนงบประมาณจากแหล่งทุนต่างๆ ในระดับพื้นที่