โควิด-19: วิกฤติที่ทำให้ระบบบริการสุขภาพไม่เหมือนเดิม

บทคัดย่อ

ในสภาวะการระบาดของโรคโควิด 19  ตั้งแต่ปลายปี 2019 เป็นต้นมาจนถึง เมษายน 2020 ที่ WHO ประกาศว่าโลกกำลังเผชิญภาวะโรคระบาดที่ระบาดทั่วโลก (Pandemic disease)(1) การเตรียมความพร้อมในการรับมือเพื่อให้ประชาชนยังสามารถดำรงการมีสุขภาพดีได้ โดยที่ระบบสุขภาพรองรับไหว ประเทศไทยเป็นประเทศแรกๆที่มีการระบาดของโรคโควิด19 ในช่วงเดือนเมษายน 2020เริ่มมีการระบาดเป็นกลุ่มก้อนจากสถานบันเทิงในกรุงเทพ และ กระจายไปในบริเวณปริมณฑล(2) จากการระบาดในช่วงแรกนี้ เป็นจุดเริ่มต้นของการเปลี่ยนแปลงของระบบสุขภาพที่ต้องเตรียมพร้อมสำหรับการรองรับผลกระทบจากการระบาดโรคโควิด19 ในเวลาต่อมา(2) ซึ่งมีลักษณะผลกระทบในรูปแบบที่แตกต่างกัน ก่อนเข้าสู่การปรับให้โรคโควิด19 เป็นโรคประจำถิ่นไม่ใช่โรคติดต่ออันตราย(ภาพประกอบที่ 1) จากการเปลี่ยนแปลงของสายพันธ์ไวรัส ที่เริ่มต้นการระบาดด้วยสายพันธ์อู๋ฮั่น มีการระบาดเป็น cluster ขนาดใหญ่จนทำให้เกิดการจัดตั้งโรงพยาบาลสนามเพื่อรองรับ ต่อมาเปลี่ยนแปลงเป็นสายพันธุ์แอลฟา และ เดลตา ในช่วงเมษายน - ธันวาคม 2021 ซึ่งเป็นช่วงที่ระบบสุขภาพ(health system) ได้รับผลกระทบอย่างรุนแรง และต่อเนื่องเพื่อที่จะยังดำรงการให้บริการ (health services) เพื่อรองรับผู้ป่วยกลุ่มต่างๆทั้งโควิดและ ไม่ใช่โควิด เนื่องจากความรุนแรงของสายพันธุ์ไวรัสที่ทำให้มีผู้ป่วยเพิ่มจำนวนมากขึ้น และ เสียชีวิตสูง ผู้ป่วยทั่วไปเริ่มจำเป็นต้องกลับเข้ามารับบริการ

ในเดือนมกราคม 2022 เริ่มมีการะบาดของเชื้อไวรัสโคโรน่า2019 สายพันธุ์โอไมครอน ทำให้ผู้ติดเชื้อรายใหม่เพิ่มสูงขึ้นมากอย่างรวดเร็วจาก 2,575ราย/วัน  เพิ่มเป็น8,511ราย/วัน ภายใน 10 วัน ดังนั้นแม้ว่าผู้ป่วยส่วนใหญ่ที่อาการไม่หนัก แต่ด้วยปริมาณผู้ป่วยที่มีจำนวนมหาศาล, การฉีดวัคซีนที่ยังทำได้ไม่ครอบคลุม100% รวมทั้ง ชนิดของไวรัสที่มีการเปลี่ยนแปลงเพื่อหลบหลีกภูมิต้านทาน ทำให้ประสิทธิภาพในการป้องกันการติดเชื้อลดลงทำให้ยังมีผู้ป่วยโควิดที่มีอาการรุนแรงทั้งที่มีสาเหตุจากโรคโควิด และโรคประจำตัวเดิมที่อาการไม่คงที่แต่มีโควิดเป็นโรคร่วม ผู้ป่วยเหล่านี้ยังจำเป็นต้องรับการรักษาในโรงพยาบาลซึ่งส่วนใหญ่เป็นผู้สูงอายุ และผู้ที่มีโรคประจำตัว แต่ในขณะเดียวกันโรงพยาบาลชลบุรี และโรงพยาบาลอีกหลายแห่งเริ่มกลับมาให้บริการตามปกติเต็มศักยภาพส่งผลให้การบริหารทรัพยากรต้องคำนึงถึงทั้งผู้ป่วยโควิด และไม่ใช่โควิด

การเรียนรู้จากสิ่งที่เกิดขึ้นส่งผลต่อการดำเนินงานระบบสุขภาพด้านต่างๆที่ WHO ให้ความสำคัญ และแบ่งส่วนประกอบเป็น 6 ด้าน(3) ในสภาวะการณ์ที่ผ่านมาประเทศไทยสามารถบริหารจัดการจนเป็นที่ยอมรับของ WHO(4,5) ในการทำงานตอบสนองการระบาดได้อย่างมีประสิทธิภาพ ดังนั้นการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นในสังคม และการทำงานด้านสาธารณสุขในช่วงที่ผ่านมาส่งผลให้ระบบบริการสุขภาพในอนาคตไม่เหมือนเดิม การเรียนรู้ผ่านสิ่งที่เกิดขึ้นจึงมีประโยชน์ในการออกแบบบริการสุขภาพ(health services)ในอนาคตให้มีความพร้อมรองรับปัญหาที่อาจจะเกิดขึ้นอีก และ ปรับปรุงกระบวนการทำงานเพื่อให้เกิดความเหมาะสมกับบริบทมากยิ่งขึ้น