การปริวรรตและการสืบทอดภูมิปัญญายาท้องถิ่นจากพับสาและใบลาน

บทคัดย่อ

                   การปริวรรตนี้ดำเนินการระหว่างวันที่ ๑ มกราคม ๒๕๔๙ ถึง ๓๐ ธันวาคม ๒๕๔๙ จากเอกสารตำรายาใบลานและพับสาจากวัดและแหล่งข้อมูลในภาคเหนือ อย่างน้อย ๑,๔๐๐ ตำรับ อาศัยความรู้ด้านภาษาล้านนา และความเข้าใจด้านวิถีชีวิตของชุมชน ตลอดจนความรู้ด้านการแพทย์แผนไทยเป็นพื้นฐานเพื่อสืบทอดภูมิปัญญาล้านนา และสังเคราะห์เป็นองค์ความรู้ด้านเภสัชกรรม พบว่าข้อมูลจากการปริวรรตเมื่อนำมารวบรวม จำแนกจัดระบบตามหลักเภสัชกรรมเพื่อการรักษา มีการใช้ยาตำรับโดยกล่าวถึงชื่อยาที่ใช้รักษา ตามด้วยตัวยาที่ใช้ รูปแบบการปรุงยามีถึง ๓๔ แบบตามวิธีการนำไปใช้รักษา มีองค์ประกอบเป็นพืช สัตว์และธาตุ โดยสมุนไพรมาจากส่วนต่าง ๆ ของพืช ตัวยาจะมีคุณสมบัติร้อน เย็น และเสมอตัว โดยหมอจะต้องรู้จักการถอดตัวยาตามอาการผู้ป่วย โดยมีการคำนวณธาตุและตำรับที่มีการกล่าวเป็นชื่อกลางที่รู้จักกันในการใช้แต่ละผูก เช่น ยาแก้ห้าตัน ยาตัสสมูล โดยใช้กระสายยาร่วมกับการใช้ยา พบการใช้พิธีกรรมในการรักษา ได้แก่ การประกอบพิธีเพื่อสะเดาะเคราะห์ต่ออายุ การใช้หลักธรรมะหรือสัจธรรมประกอบการรักษา และใช้ประกอบในการเก็บยาและปรุงยา

                   การศึกษาครั้งนี้เป็นการจัดระบบองค์ความรู้ของการแพทย์ล้านนา โดยเฉพาะด้านเภสัชกรรม เพื่อประกอบการเข้าใจการแพทย์พื้นบ้าน ซึ่งเป็นการดูแลสุขภาพภาคประชาชน อีกทั้งใช้ศึกษาความคงอยู่ของการแพทย์พื้นบ้านล้านนา