การใช้บริการสุขภาพช่องปากในทศวรรษแรกของระบบบริการสุขภาพถ้วนหน้าไทย

บทคัดย่อ

การศึกษานี้มีวัตถุประสงค์เพื่อวิเคราะห์การใช้บริการสุขภาพช่องปากของประชากรไทยในระยะ 10 ปีแรกของระบบหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า โดยใช้ฐานข้อมูลการสำรวจอนามัยและสวัสดิการที่สำนักงานสถิติแห่งชาติซึ่งดำเนินการใน พ.ศ. 2546, 2550 และ 2554 ด้วยการสัมภาษณ์สมาชิกใน 26,520 ครัวเรือนตัวอย่างที่สุ่มเลือกแบบแบ่งชั้นภูมิ 2 ขั้นตอน และถ่วงน้ำหนักเป็นตัวแทนประชากรก่อนประมวลผลข้อมูล ผลการวิเคราะห์พบว่า คนไทยใช้บริการสุขภาพช่องปากลดลงใน พ.ศ. 2550 (8.69%) และเพิ่มขึ้นในพ.ศ. 2554 (9.28%) แต่ยังต่ำกว่าใน พ.ศ. 2546 (10.19%) เพศหญิงยังคงมีอัตราการใช้บริการมากกว่าเพศชาย กลุ่มอายุ 15-24 ปีมีการใช้บริการเพิ่มขึ้นอย่างชัดเจนใน พ.ศ. 2554 ส่วนกลุ่มอายุ 5-14 ปีมีอัตราการใช้บริการลดลงโดยตลอดแม้ว่าในการสำรวจสองครั้งแรกมีอัตราการใช้บริการมากกว่ากลุ่มอายุอื่น ๆ กลุ่มผู้สูงอายุใช้บริการเพิ่มขึ้นใน พ.ศ. 2550 แต่ลดลงใน พ.ศ. 2554 ส่วนกลุ่มอายุ 0-4 ปีมีการใช้บริการค่อนข้างน้อยในระดับคงที่ตลอดทั้งสามปี ประชาชนกรุงเทพมหานครใช้บริการสูงที่สุด โดยเพิ่มขึ้น ต่อเนื่องในการสำรวจแต่ละครั้ง ล่าสุดคือร้อยละ 14.42 และความถี่ 0.27 ครั้งต่อคนต่อปี ต่างจากภาคตะวันออกเฉียงเหนือที่อัตราลดลงอย่างต่อเนื่องจนต่ำที่สุดใน พ.ศ. 2554 ส่วนภาคอื่นๆ ใช้บริการเพิ่มขึ้นจาก พ.ศ. 2550 แต่ยังต่ำกว่า พ.ศ. 2546 ใน พ.ศ. 2554 สถานพยาบาลสี่อันดับแรกที่ประชาชนนิยมใช้บริการคือ คลินิกเอกชน โรงพยาบาลชุมชน โรงพยาบาลศูนย์หรือโรงพยาบาลทั่วไปและสถานีอนามัยหรือศูนย์สุขภาพชุมชนที่มีทันตบุคลากร ใน พ.ศ. 2554 ค่าบริการสุขภาพช่องปากเฉลี่ยเท่ากับ 493 บาทต่อครั้งและลดลงเมื่อเทียบกับ พ.ศ. 2550 (738 บาทต่อครั้ง) กลุ่มสิทธิหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้าเข้าถึงบริการต่ำสุดทั้งสามปี (9.18, 7.57และ 8.08% ตามลำดับ) และยังมีอัตราการไม่ใช้สิทธิที่มีเมื่อใช้บริการครั้งสุดท้ายเพิ่มขึ้นด้วย (27.70, 31.14 และ 33.53 คนต่อ 100 ประชากร ใน พ.ศ. 2546, 2550 และ 2554 ตามลำดับ) ส่วนกลุ่มประกันสังคมเข้าถึงบริการเพิ่มขึ้นใน พ.ศ. 2554 และเข้าถึง สิทธิประโยชน์มากกว่ากลุ่มข้าราชการ