ความต้านทานของยุงลาย (Aedes aegypti Linnaeus) ต่อสารฆ่าแมลงในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ

บทคัดย่อ

ยุงลายเป็นพาหะนำโรคไข้เลือดออกที่เป็นปัญหาสาธารณสุขในพื้นที่ภาคตะวันออก-เฉียงเหนือ การควบคุมโรคในฤดูกาลระบาดจึงเน้นหนักมาตรการใช้สารเคมี ได้สำรวจสารเคมีในพื้นที่ 8 จังหวัดได้แก่อุบลราชธานี ศรีสะเกษ ยูโสธร อำนาจเจริญ มุกดาหาร นครพนม สกลนคร และภาพสินธุ์ พบว่า สารเคมีที่ใช้ควบคุมในระยะลูกน้ำ คือ 1% ทีมีฟอส สารเคมีส่วนใหญ่ที่ใช้ในการพ่นควบคุมยุงลายตัวเต็มวัยคือไซเพอร์มิทริน การศึกษาความไวของยุงลายต่อกระดาษชุบสารเคมี 0.05% เดลต้ามิทริน 5% มาลาไซออนและ 1% เฟนิโตรไธออน พบว่ายุงลายมีความไวอยู่ในระดับปานกลางถึงสูง ส่วนระดับความไวต่อกระดาษ ชุบสารเคมี 0.75% เพอร์มิทริน อยู่ในระดับต่ำ ผลการศึกษาค่าระดับความต้านทานของยุงลายเปรียบเทียบ กับสายพันธุ์มาตรฐาน พบว่า ยุงลายแสดงความด้านทานต่อสารเคมีเคลต้ามิทรินและเพอร์มิทรินในระดับสูงโดยมีค่าระดับความต้านทานมากกว่า 10 เท่า ส่วนสารเคมีมาลาไซออนและเฟนิโตรไชออนยุงลายจากทุก พื้นที่มีค่าระดับความต้านทานในระดับต่ำถึงปานกลาง จากการตรวจสอบทางชีวเคมี พบว่า ยุงลายทุกสาย พันธ์มีระดับเอนไซม์โมโนออกซิจีเนส เอสเทอเรส เพิ่มขึ้นแต่ระดับเอนไซม์ กลูตาไธโอน เอส ทรานสเฟอเรสเพิ่มขึ้น 7 สายพันธุ์ ดังนั้นจึงมีแนวโน้มว่าทั้งเอนไซม์โมโนออกซีจีเนส เอสเทอเรส และกลูตาไธโอนเอสทรานเฟอเรส มีส่วนเกี่ยวข้องกับการสร้างความด้านทานของยุงลายต่อสารเคมีในกลุ่มไพรีทรอยด์สังเคราะห์โดยสารกลุ่มดังกล่าวใช้ควบคุมยุงลายในระยะตัวเต็มวัย ซึ่งแสดงความสัมพันธ์กับค่าระดับความต้านทาน ดังนั้นหากมีการใช้สารเคมีดังกล่าวควบคุมยุงติดต่อกันเป็นเวลานาน สามารถชักนำให้ยุงลายสร้างความด้านทาน ซึ่งเป็นปัญหาต่อการควบคุมยุงในอนาคตได้