ความชุกและสัญญาณความเสี่ยงของเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์ของยาที่ได้รับจากแหล่งกระจายยาไม่เหมาะสมในชุมชน โดยวิเคราะห์จากฐานข้อมูลรายงานเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์ของผลิตภัณฑ์สุขภาพ ประเทศไทย

บทคัดย่อ

การซื้อยารักษาตนเอง จากแหล่งกระจายยาไม่เหมาะสมในชุมชน ส่งผลให้เกิดเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์จากยา และการเข้ารับการรักษาในสถานพยาบาล การศึกษาทีผ่านมายังไม่มีการวิเคราะห์ขนาดปัญหาและขนาดความเสี ่ ่ยง ของเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์จากแหล่งกระจายยาไม่เหมาะสมในชุมชนภาพรวมประเทศ การศึกษาเชิงพรรณนา แบบย้อนหลังนี้ เป็นการศึกษาความชุกและสัญญาณความเสี่ยงของเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์ที่รุนแรงของยา จากแหล่งกระจายยาไม่เหมาะสมในชุมชนภาพรวมประเทศ โดยวิเคราะห์จากข้อมูลเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์ จากการใช้ยาและผลิตภัณฑ์สุขภาพ (adverse events: AEs) ปี 2564 – 2565 จากฐานข้อมูลรายงานเหตุการณ์ ไม่พึงประสงค์ของผลิตภัณฑ์สุขภาพ ประเทศไทย (Thai Vigibase) ในกลุ่มยาเป้ าหมายที่กระทรวงสาธารณสุข เฝ้ าระวัง ได้แก่ กลุ่มยาต้านการอักเสบที่ไม่ใช่สเตียรอยด์ (NSAIDs) ยาสเตียรอยด์ (steroids) และยาปฏิชีวนะ (antibiotics) ใช้การวิเคราะห์ข้อมูลด้วยสถิติเชิงพรรณา ได้แก่ จำนวน และร้อยละ คำนวณค่า reporting odds ratio และช่วงความเชื่อมั่น เพื่อวิเคราะห์สัญญาณความเสี่ยง โดยใช้โปรแกรม STATA/IC version 14.0 พบว่า จำนวน AEs จากแหล่งกระจายยาไม่เหมาะสม ปี 2564 และ 2565 เท่ากับ 279 จากจำนวนเหตุการณ์ทั้งหมด 136,453 เหตุการณ์ และ 295 จากเหตุการณ์ทั้งหมด 99,642 เหตุการณ์ตามลำดับ ร้านชำเป็นแหล่งกระจาย ยาไม่เหมาะสม ที่ส่งผลต่อให้เกิด AEs มากที่สุด (ปี 2564 ร้อยละ 75.27 ปี 2565 ร้อยละ 72.88) กลุ่มยาที่ ทำให้เกิด AEs มากที่สุด 3 ลำดับแรก ได้แก่ anti-inflammatory and antirheumatic products, systemic antibiotics และ analgesics ตามลำดับ โดยชื่อยาที่พบ AEs มากที่สุดใน 3 ลำดับแรก คือ กลุ่มยา NSAIDs และ antibiotic ได้แก่ piroxicam, tetracycline, diclofenac ทั้งนี้ความชุกของเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์ของยาจาก แหล่งกระจายยาไม่เหมาะสม ปี 2564 และปี 2565 มีค่าเท่ากับ 0.20 และ 0.30 ตามลำดับ ความชุกของกลุ่มยาเป้ าหมายที่เฝ้ าระวัง ได้แก่ NSAIDs, Antibiotic และ Steroid ในปี 2564 มีค่าเท่ากับ 0.009, 0.004 และ 0.003 ตามลำดับและ ปี 2565 มีค่าเท่ากับ 0.013, 0.004 และ 0.03 ตามลำดับ โดย NSAIDs เป็นกลุ่มยา เดียวที่พบสัญญาณความเสี่ยงต่อการเกิด AEs ที่รุนแรง ซึ่ง diclofenac เป็นยาชนิดเดียวที่พบสัญญาณเสี่ยง ใน ปี 2564 ผลการศึกษาดังกล่าว กระทรวงสาธารณสุข สามารถใช้เป็นข้อมูลพื้นฐานเพื่อติดตามผลตามแนวทาง การใช้ยาอย่างสมเหตุผลในชุมชนของกระทรวงสาธารณสุข และกำหนดมาตรการจัดการความเสี่ยง ทั้งส่วนกลาง และพื้นที่ ต่อกลุ่มยาที่มีสัญญาณความเสี่ยงจากการเกิด AEs รุนแรง รวมทั้งส่งเสริมให้ทุกโรงพยาบาลทุกสังกัด วางระบบเฝ้าระวังความปลอดภัยด้านยาเชิงรุกในโรงพยาบาล ตามแนวทางดังกล่าว ตลอดจนส่งเสริมให้โรงพยาบาล รายงานข้อมูลให้ครบถ้วน ถูกต้อง เพื่อให้มีข้อมูลคุณภาพสู่ Thai Vigibase เพื่อใช้เฝ้ าระวังอย่างต่อเนื่องต่อไป