ความชุกและปัจจัยที่เกี่ยวข้องของภาวะซึมเศร้า ในสังคมผู้สูงวัยระดับสุดยอด: การศึกษาแบบตัดขวางในอำเภอนาน้อย จังหวัดน่าน

บทคัดย่อ

         ในปี พ.ศ.2565 ประเทศไทยได้เข้าสู่สมคมผู้สูงอายุโดยสมบูรณ์(Aged society)โดยมีประชากรอายุ ≥60 ปีร้อยละ 20 ของประชากรทั้งหมดและคาดว่าในอีกไม่เกิน 15 ปีข้างหน้าประเทศไทยจะกลายเป็นสังคมผู้สูงอายุอย่างเต็มที่(Super-aged society) คือจะมีประชากรอายุ ≥65 ปีมากกว่าร้อยละ 20 ของประชากรทั้งหมด ผู้สูงอายุถือเป็นกลุ่มที่มีความเสี่ยงสูงต่อการเกิดโรคต่างๆ ซึ่งจะมาด้วยอาการแสดงที่ไม่จำเพาะเรียกว่ากลุ่มอาการสูงอายุ(Geriatric syndromes) ผลกระทบที่สำคัญทำให้เกิดภาวะทุพพลภาพและภาวะพึ่งพิง ผู้สูงอายุที่มีอาการไม่จำเพาะมีแนวโน้มที่จะได้รับการรักษาตัวในโรงพยาบาลนานกว่า นอกจากนี้ยังก่อให้เกิดการใช้ยารักษาหลายขนานเกินจำเป็น ภาวะซึมเศร้าเป็นหนึ่งในกลุ่มอาการสูงอายุที่พบได้บ่อยและเป็นปัญหาสำคัญส่งผลกระทบต่อทั้งผู้สูงอายุเองและญาติผู้ดูแลอย่างมาก จากการศึกษาก่อนหน้าพบปัจจัยที่สัมพันธ์กับภาวะซึมเศร้าในผู้สูงอายุมีความแตกต่างกันขึ้นกับความแตกต่างด้านสถานที่และวัฒนธรรม ดังนั้นการศึกษาวิเคราะห์หาความสัมพันธ์ของปัจจัยเพื่อการแก้ปัญหาจึงจำเป็นต้องทำในพื้นที่เพื่อทราบสาเหตุที่แท้จริงและทำการส่งเสริมป้องกันได้อย่างเหมาะสมกับพื้นที่นั้นๆ อำเภอนาน้อยซึ่งได้ก้าวเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุอย่างเต็มที่(Super-aged society)แล้วในปี พ.ศ.2566 โดยมีสัดส่วนผู้สูงอายุ 65 ปีขึ้นไปอยู่ที่ร้อยละ 20.0 ถือเป็นพื้นที่แรกๆในประเทศไทยที่ก้าวเข้าสู่สังคมสูงอายุอย่างเต็มที่ จึงได้ทำการศึกษาวิจัยในครั้งนี้เพื่อทราบความชุกของภาวะซึมเศร้าและปัจจัยต่างๆ ที่ส่งผล เพื่อวางแผนส่งเสริมสนับสนุนปัจจัยที่ป้องกันภาวะซึมเศร้าและทำการแก้ไขหรือป้องกันปัจจัยที่ทำให้เกิดภาวะซึมเศร้านั้นต่อไป

วัตถุประสงค์

1.เพื่อหาความชุกของภาวะซึมเศร้าในผู้สูงอายุ ≥60 ปี ที่มารับบริการในคลินิกผู้สูงอายุโรงพยาบาลนาน้อย

2.เพื่อศึกษาปัจจัยที่มีความสัมพันธ์กับภาวะซึมเศร้าในผู้สูงอายุ ≥60 ปี ที่มารับบริการในคลินิกผู้สูงอายุโรงพยาบาลนาน้อย

วิธีวิจัย เป็นการศึกษาพรรณนาเชิงวิเคราะห์ภาคตัดขวางในช่วงเวลาใดเวลาหนึ่ง(Cross sectional-Analytic study) โดยเก็บข้อมูลจากผู้สูงอายุ ≥60 ปี ที่มารับบริการในคลินิกผู้สูงอายุโรงพยาบาลนาน้อยโดยการสุ่มตัวอย่างอย่างง่าย(Simple random sampling) หลังจากได้รับการอนุมัติจากคณะกรรมการจริยธรรมการวิจัยเกี่ยวกับมนุษย์ สำนักงานสาธารณสุขจังหวัดน่านแล้ว เก็บข้อมูลโดยการสัมภาษณ์และวิเคราะห์ปัจจัยที่มีผลต่อภาวะซึมเศร้าในผู้สูงอายุโดยใช้สถิติทดสอบความสัมพันธ์แบบ Logistic regression ด้วยโปรแกรม SPSS version 21

ผลการศึกษา จากกลุ่มตัวอย่าง 191 ราย พบความชุกของภาวะซึมเศร้า(TGDS-15 ≥6) ร้อยละ 27.7 ปัจจัยที่มีผล คือภาวะเสี่ยงขาดสารอาหาร(MNA(short form) score <12(AOR 12.61; CI 2.89-55.06; p-value <0.001) การอาศัยอยู่คนเดียวตามลำพัง(AOR 11.82; CI 1.53-91.46; p-value 0.02) ภาวะนอนไม่หลับและใช้ยาช่วยให้หลับ(AOR 16.55; CI 3.09-88.64; p-value 0.001) ภาวะนอนไม่ค่อยหลับแต่ไม่ได้ใช้ยาช่วยให้หลับ(AOR 4.41; CI 1.39-13.96; p-value 0.01) ส่วนรูปร่างผอม(BMI <18.5) พบเป็นปัจจัยป้องกันภาวะซึมเศร้าในผู้สูงอายุในการศึกษาครั้งนี้ (AOR 0.26; CI 0.07-0.99; p-value 0.05)

สรุป การวิจัยครั้งนี้มีจุดเด่นคือศึกษาในพื้นที่ที่เข้าสู่สังคมผู้สูงอายุอย่างเต็มที่แล้ว(Super-aged society)ในขณะที่ในพื้นที่อื่นของประเทศไทยกำลังเข้าสู่หรือเพิ่งเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุ(Aged society) ผลการวิจัยจึงอาจนำไปเป็นแนวทางในการเตรียมการและกำหนดนโยบายสำหรับรับมือสังคมผู้สูงอายุอย่างเต็มที่ซึ่งประเทศไทยจะต้องเผชิญในอนาคตข้างหน้าต่อไป

คำสำคัญ: ผู้สูงอายุ; ภาวะซึมเศร้า; สังคมผู้สูงอายุอย่างเต็มที่