การพัฒนารูปแบบการส่งเสริมการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่โดยการบูรณาการแบบมีสวนรวมในชุมชนเครือข่ายโรงพยาบาลมหาสารคาม

บทคัดย่อ

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อพัฒนารูปแบบการส่งเสริมการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่โดยบูรณาการแบบมีส่วนร่วมในชุมชนเครือข่ายโรงพยาบาลมหาสารคาม เลือกกลุ่มตัวอย่าง คือ ชุมชนตำบลเกิ้ง อำเภอเมือง มีทั้งหมด 14 หมู่บ้าน โดยมีคณะกรรมการด้านนมแม่หมูบ้านละประมาณ 30 คน ประกอบด้วยหญิงตั้งครรภ์ มารดาหลังคลอด สามี/ญาติ หรือผู้ช่วยเลี้ยง ผู้สูงอายุ อาสาสมัครนมแม่ เยาวชน เจ้าหน้าที่สาธารณสุข สมาชิกองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ระยะเวลาดำเนินการตั้งแต่เดือนตุลาคม 2553 ถึงมกราคม 2555 แบ่งการดำเนินงานเป็น 4 ขั้นตอน คือ (1) ขั้นวางแผนวิเคราะห์สถานการณ์ ปัญหาอุปสรรคของการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ (2) ขั้นปฏิบัติการคือ วงจรที่หนึ่ง พัฒนารูปแบบการส่งเสริมการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ระดับหมู่บ้าน วงจรที่สอง พัฒนารูปแบบการส่งเสริมการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ระดับตำบล (3) ขั้น สังเกตการณ์ และ (4) ขันการประเมินผล พบว่า ก่อนดำเนินการ มารดาที่สามารถเลียงลูกด้วยนมแม่อย่างเดียวอย่างน้อย 6 เดือนมีเพียงร้อยละ 20.8 ทั้งนี้เป็นเพราะขาดความรู้พื้นฐานในการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่โดยกลุ่มหญิงตั้งครรภ์กับแม่หลังคลอดและกลุ่มประชาชนมีความรู้ที่ถูกต้องเพียง ร้อยละ 50.0 และ 50.1 ตามลำดับ การดำเนินงานประกอบด้วยกิจกรรมการปฏิบัติในวงจรที่ 1 การพัฒนารูปแบบการส่งเสริมการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ระดับหมู่บ้าน ซึ่งได้แก่การพัฒนาความรู้และทักษะ การลงนามสัญญาการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ กำหนดกิจกรรมด้านนมแม่ การกำหนดบทบาทสมาชิกและวางรูปแบบการดำเนินงาน การจัดกลุ่มเยี่ยมบ้านการสร้างกระแส ครบ 1 เดือน สรุปและแลกเปลี่ยนเรียนรู้ เชิดชูเกียรติแม่ที่ประสบผลสำเร็จ การปฏิบัติในวงจรที่ 2 การพัฒนารูปแบบการส่งเสริมการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ระดับตำบล ประกอบด้วย มีคณะกรรมการนมแม่ระดับตำบล จัดทำแผนที่ทางเดินด้านนมแม่ประกาศใช้พันธสัญญาด้านนมแม่ จัดตั้งทีมเยี่ยมบ้านระดับตำบล จัดสรรงบประมาณสนับสนุนนมแม่ จัดทำหมู่บ้านเรียนรู้ด้านนมแม่สรุปผลการดำเนินงาน จากพ.ศ.2554 ถึง พ.ศ.2555 อัตราการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่อย่างเดียว 6 เดือน เพิ่มขึ้นจากร้อยละ 56.8 เป็น 81.0 และอัตราความพึงพอใจของคณะกรรมการฯ เพิ่มขึ้นจากร้อยละ 85.3 เป็นร้อยละ 93.1 จากการบูรณาการที่ทำให้ประสบผลสำเร็จของการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ในชุมชนเครือข่ายโรงพยาบาลมหาสารคาม ประกอบด้วย (1) การมีส่วนของเครือข่ายทุกภาคส่วนที่มองเห็นปัญหาของชุมชนและร่วมกันแก้ไขปัญหา (2) ประกาศใช้นโยบายสาธารณะในชุมชน (3) การกำหนดพันธสัญญาด้านนมแม่โดยลงนามสัญญาการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ภายในระยะเวลา 6 เดือนสำหรับแม่ที่คลอดใหม่ทุกราย (4) องค์การบริหารส่วนตำบลร่วมออกแบบ จุดเรียนรู้ดานนมแม่ในแต่ละหมู่บ้าน (5) การสนับสนุน งบประมาณเป็นกองทุนสนับสนุนนมแม่ (6) การเอื้ออำนวยในการดำเนินงาน จากเครือข่ายทุกภาคส่วน ซึ่งการบรรลุเป้าหมายการบูรณาการขึ้นอยู่กับบริบทของชุมชนที่ศึกษา