ความสัมพันธ์ระหว่างการออกกำลังกายและภาวะสมองเสื่อม: การทบทวนอย่างเป็นระบบ

นครัช พฤทธิ์รัตนาภา; ธันยพร  ดิเรกสุนทร

ผู้แต่ง

นครัช พฤทธิ์รัตนาภา คลินิกเวชกรรมเฉพาะทางผิวหนัง จังหวัดสุราษฎร์ธานี
ธันยพร ดิเรกสุนทร สำนักวิชาแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยวลัยลักษณ์ จังหวัดนครศรีธรรมราช

คำสำคัญ:

การรู้คิด, สมองเสื่อม, ออกกำลังกาย, กิจกรรมทางกาย

บทคัดย่อ

ความเป็นมา: ภาวะสมองเสื่อมหรือภาวะการรู้คิดบกพร่องขั้นรุนแรง เป็นสาเหตุสำคัญของภาวะทุพพลภาพและการพึ่งพาในผู้สูงอายุ ส่งผลกระทบอย่างมากทั้งทางสังคม ร่างกาย และเศรษฐกิจ เนื่องจากปัจจุบันยังไม่มีวิธีรักษาที่หายขาดได้ การวิจัยจึงมุ่งเน้นที่แนวทางป้องกันแทน การออกกำลังกายทางกายได้รับความสนใจว่าเป็นกลยุทธ์ป้องกันที่มีศักยภาพ โดยมีผลดีทางสรีรวิทยา เช่น เพิ่มการไหลเวียนเลือดไปสมอง กระตุ้นปัจจัยส่งเสริมการเจริญของเซลล์ประสาท และเพิ่มปริมาตรสมอง อย่างไรก็ตาม ยังไม่ชัดเจนว่าการเปลี่ยนแปลงทางชีวภาพและโครงสร้างเหล่านี้จะช่วยรักษาการรู้คิดได้อย่างมีนัยสำคัญหรือไม่

วัตถุประสงค์: การทบทวนอย่างเป็นระบบนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อรวบรวมหลักฐานจากการทดลองแบบสุ่มที่มีกลุ่มควบคุม (RCT) จำนวน 17 ฉบับ ซึ่งศึกษาผลของกิจกรรมทางกายต่อการรู้คิดโดยรวม ความจำ และหน้าที่บริหารของสมองในผู้สูงอายุ

วิธีการ: ผู้วิจัยสืบค้นงานวิจัยระหว่างเดือนมกราคม พ.ศ. 2543 ถึงมีนาคม พ.ศ. 2568 จากฐานข้อมูล PubMed, Google Scholar และ EMBASE ตามแนวทาง PRISMA คัดเลือกเฉพาะ RCT (รายงานเป็นภาษาอังกฤษหรือมีฉบับแปลอังกฤษ) ที่ศึกษาการออกกำลังกายแบบแอโรบิกหรือการฝึกแรงต้าน (≥150 นาทีต่อสัปดาห์ เป็นเวลา ≥12 สัปดาห์) ในผู้ที่การรู้คิดตั้งแต่ปกติจนถึงบกพร่องเล็กน้อย ภาวะปริชานบกพร่องเล็กน้อย (MCI) และสมองเสื่อมระดับเล็กน้อยถึงปานกลาง งานวิจัยที่ไม่มีกลุ่มควบคุมเป็นกิจกรรมตามปกติ มีการแทรกแซงอื่นร่วม หรือศึกษา ผู้ป่วยสมองเสื่อมขั้นรุนแรง ถูกคัดออก ทำการสกัดข้อมูลผลลัพธ์ด้านการรู้คิดและตรวจสอบความถูกต้องกับวรรณกรรมที่เกี่ยวข้อง

ผลการศึกษา: RCT จำนวน 17 ฉบับเข้าเกณฑ์ ในกลุ่มผู้สูงอายุที่การรู้คิดปกติหรือมี MCI การออกกำลังกายสัมพันธ์กับการปรับปรุงคะแนนการรู้คิดเล็กน้อยหลายด้าน หลายการศึกษาพบว่าคะแนนการรู้คิดโดยรวมของกลุ่มที่ออกกำลังกายดีกว่ากลุ่มควบคุมเมื่อสิ้นสุดการแทรกแซง แต่ประโยชน์นี้มักลดลงเมื่อหยุดออกกำลังกาย ด้านความจำพบการพัฒนาเด่นชัดในผู้ที่การรู้คิดปกติหรือมี MCI ขณะที่การศึกษากลุ่มสมองเสื่อมเล็กน้อยถึงปานกลางส่วนใหญ่ไม่พบการเปลี่ยนแปลงด้านความจำ ส่วนหน้าที่บริหารของสมองพบการพัฒนาหลังออกกำลังกายทั้งในโปรแกรมแอโรบิกและแรงต้าน โดยมีข้อมูลบ่งชี้ว่าการออกกำลังกายที่มีผู้ดูแลใกล้ชิดหรือความหนักสูงอาจให้ผลดีกว่าโปรแกรมทั่วไป

สรุป: การออกกำลังกายทางกายส่งผลดีต่อการรู้คิดในขอบเขตเล็กน้อย โดยเฉพาะในผู้ที่การรู้คิดปกติหรือบกพร่องเล็กน้อย ผลการติดตามระยะยาวพบว่าประโยชน์ด้านการรู้คิดจะลดลงเมื่อหยุดออกกำลังกาย เน้นให้เห็นถึงความจำเป็นของการออกกำลังกายอย่างต่อเนื่องเพื่อคงไว้ซึ่งประโยชน์ดังกล่าว การมีกิจกรรมทางกายอย่างสม่ำเสมออาจช่วยรักษาการรู้คิดและอาจชะลอการเกิดภาวะสมองเสื่อมในประชากรสูงอายุได้

คำสำคัญ: การรู้คิด, สมองเสื่อม, ออกกำลังกาย, กิจกรรมทางกาย

เอกสารอ้างอิง

World Health Organization [internet]. Global Status Report on the Public Health Response to Dementia. Geneva: World Health Organization; 2021 [accessed 2025 Mar 26]. (Available from: https://apps.who.int/iris/handle/10665/344701)

Ataollahi Eshkoor S, Mun CY, Ng CK, Hamid TA. Mild cognitive impairment and its management in older people. Clin Interv Aging. 2015;10:687–693.

Boyle PA, Wilson RS, Aggarwal NT, Tang Y, Bennett DA. Mild cognitive impairment: risk of Alzheimer disease and rate of cognitive decline. Neurology. 2006;67(3):441–445.

Paillard T. Preventive effects of regular physical exercise against cognitive decline and the risk of dementia with age advancement. Sports Med Open. 2015;1(1):20.

Rossman MJ, Kaplon RE, Hill SD, McNamara MN, Santos-Parker JR, Pierce GL, et al. Endothelial cell senescence with aging in healthy humans: prevention by habitual exercise and relation to vascular endothelial function. Am J Physiol Heart Circ Physiol. 2017;313(5):H890–H895.

Bugg JM. Exercise engagement as a moderator of the effects of APOE genotype on amyloid deposition. Arch Neurol. 2012;69(5):636.

Morris JK, Vidoni ED, Johnson DK, Van Sciver A, Mahnken JD, Honea RA, et al. Aerobic exercise for Alzheimer’s disease: a randomized controlled pilot trial. PLoS One. 2017;12(2):e0170547.

Baker LD, Frank LL, Foster-Schubert K, Green PS, Wilkinson CW, McTiernan A , et al. Effects of aerobic exercise on mild cognitive impairment: A controlled trial. Arch Neurol. 2010;67(1):71–79.

Liu-Ambrose T, Best JR, Davis JC, Eng JJ, Lee PE, Jacova C, et al. Aerobic exercise and vascular cognitive impairment: A randomized controlled trial. Neurology. 2016;87(20):2082–2090.

Sanders LMJ, Hortobágyi T, Karssemeijer EGA, van der Zee EA, Scherder EJA, van Heuvelen MJG. Effects of low- and high-intensity physical exercise on physical and cognitive function in older persons with dementia: a randomized controlled trial. Alzheimers Res Ther. 2020;12(1):28.

Martin-Willett R, Morris B, Wilcox R, Giordano G, Andrews-Hanna J, Banich M, et al. The influence of a 16-week exercise program, APOE status, and age on executive function task performance: a randomized trial. Exp Gerontol. 2021;152:111431.

Cassilhas RC, Viana VAR, Grassmann V, Santos RT, Santos RF, Tufik S, et al. The impact of resistance exercise on the cognitive function of the elderly. Med Sci Sports Exerc. 2007;39(8):1401–1407.

Liu-Ambrose T, Nagamatsu LS, Graf P, Beattie BL, Ashe MC, Handy TC. Resistance training and executive functions: a 12-month randomized controlled trial. Arch Intern Med. 2010;170(2):170–178.

Yoon DH, Lee JY, Song W. Effects of resistance exercise training on cognitive function and physical performance in cognitive frailty: a randomized controlled trial. J Nutr Health Aging. 2018;22(8):944–951.

Langlois F, Vu TT, Chassé K, Dupuis G, Kergoat MJ, Bherer L. Benefits of physical exercise training on cognition and quality of life in frail older adults. J Gerontol B Psychol Sci Soc Sci. 2013;68(3):400–404.

Rockwood K, Fay S, Gorman M, Carver D, Graham JE. The clinical meaningfulness of ADAS-Cog changes in Alzheimer’s disease patients treated with donepezil in an open-label trial. BMC Neurol. 2007;7(1):26.

Kaufman DM, Geyer HL, Milstein MJ. Dementia. In: Kaufman’s Clinical Neurology for Psychiatrists. 7th ed. Elsevier; 2017. p. 105–149.

Pisani S, Mueller C, Huntley J, Aarsland D, Kempton MJ. A meta-analysis of randomised controlled trials of physical activity in people with Alzheimer’s disease and mild cognitive impairment with a comparison to donepezil. Int J Geriatr Psychiatry. 2021;36(10):1471–1487.

Lautenschlager NT, Cox KL, Flicker L, Foster JK, van Bockxmeer FM, Xiao J, et al. Effect of physical activity on cognitive function in older adults at risk for Alzheimer disease: a randomized trial. JAMA. 2008;300(9):1027–1037.

Yu F, Vock DM, Zhang L, Salisbury D, Nelson NW, Chow LS, et al. Cognitive effects of aerobic exercise in Alzheimer’s disease: A pilot randomized controlled trial. J Alzheimers Dis. 2021;80(1):233–244.

Varela S, Ayán C, Cancela JM, Martín V. Effects of two different intensities of aerobic exercise on elderly people with mild cognitive impairment: a randomized pilot study. Clin Rehabil. 2012;26(5):442–450.

Muscari A, Giannoni C, Pierpaoli L, Berzigotti A, Maietta P, Foschi E, et al. Chronic endurance exercise training prevents aging-related cognitive decline in healthy older adults: a randomized controlled trial. Int J Geriatr Psychiatry. 2009;25(10):1055–1064.

Hoffmann K, Sobol NA, Frederiksen KS, Beyer N, Vogel A, Vestergaard K, et al. Moderate-to-high intensity physical exercise in patients with Alzheimer’s disease: A randomized controlled trial. J Alzheimers Dis. 2016;50(2):443–453.

Lamb SE, Sheehan B, Atherton N, Nichols V, Nichols V, Mistry D, et al. Dementia and Physical Activity (DAPA) trial of moderate to high intensity exercise training for people with dementia: randomised controlled trial. BMJ. 2018;361:k1675.

Westwood AJ, Beiser A, DeCarli C, Harris TB, Chen TC, Chen TC, et al. Insulin-like growth factor-1 and risk of Alzheimer dementia and brain atrophy. Neurology. 2014;82(18):1613–1619.

Chapman SB, Aslan S, Spence JS, Defina LF, Keebler MW, Didehbani N, et al. Shorter term aerobic exercise improves brain, cognition, and cardiovascular fitness in aging. Front Aging Neurosci. 2013;5:75.

Toots A, Littbrand H, Boström G, Hörnsten C, Holmberg H, Lundin-Olsson L, et al. Effects of exercise on cognitive function in older people with dementia: a randomized controlled trial. J Alzheimers Dis. 2017;60(1):323–332.

Swanberg MM, Tractenberg RE, Mohs R, Thal LJ, Cummings JL. Executive dysfunction in Alzheimer disease. Arch Neurol. 2004;61(4):556–560.

Livingston G, Huntley J, Sommerlad A, Ames D, Ballard C, Banerjee S, et al. The 2024 update of the Lancet Commission on dementia prevention, intervention, and care. Lancet. 2024;404(10452):572-628. Doi: 10.1016/S0140-6736(24)01296-0.

Huang X, Zhao X, Li B, Cai Y, Zhang S, Wan Q, et al. Comparative efficacy of various exercise interventions on cognitive function in patients with mild cognitive impairment or dementia: a systematic review and network meta-analysis. J Sport Health Sci. 2022;11(2):212–223.

Venegas-Sanabria LC, Cavero-Redondo I, Martínez-Vizcaíno V, Cano-Gutierrez CA, Álvarez-Bueno C. Effect of multicomponent exercise in cognitive impairment: a systematic review and meta-analysis. BMC Geriatr. 2022;22(1):617.