รูปแบบการเสริมสร้างความรอบรู้สุขภาพของผู้ป่วยเบาหวานชนิดที่ 2 ที่ควบคุมไม่ได้โดยการมีส่วนร่วมของชุมชนในจังหวัดอุทัยธานี
คำสำคัญ:
รูปแบบการมีส่วนร่วมของชุมชน, การควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด, BUDDY Model, ความรอบรู้สุขภาพบทคัดย่อ
โรคเบาหวานชนิดที่ 2 เป็นปัญหาสาธารณสุขที่มีความสำคัญอย่างยิ่งทั้งในระดับโลกและระดับประเทศการเจ็บป่วยด้วยโรคเบาหวานจะมีผลกระทบหลายมิติทั้งทางด้านร่างกาย จิตใจ สังคม รวมถึงภาวะเศรษฐกิจ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในกลุ่มผู้ป่วยที่ไม่สามารถควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดได้ การวิจัยและพัฒนานี้มีวัตถุประสงค์เพื่อพัฒนารูปแบบการเสริมสร้างความรอบรู้สุขภาพของผู้ป่วยเบาหวานชนิดที่ 2 ที่ควบคุมไม่ได้โดยการมีส่วนร่วมของชุมชนในจังหวัดอุทัยธานี โดยบูรณาการแนวคิด ได้แก่ ความรอบรู้สุขภาพ การสนับสนุนทางสังคม และแบบแผนความเชื่อด้านสุขภาพ ดำเนินการวิจัย 3 ระยะระหว่างเดือนสิงหาคม 2567 ถึงเดือนกุมภาพันธ์ 2568 ระยะที่ 1 ศึกษาสถานการณ์และความต้องการในกลุ่มตัวอย่างผู้ป่วย 385 คน และภาคีเครือข่าย 12 คน ระยะที่ 2 พัฒนาและทดลองใช้รูปแบบ BUDDY Model กับโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล 2 แห่ง แห่งละ 12 สัปดาห์ ในกลุ่มผู้ป่วยและอาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน กลุ่มละ 30 คน และระยะที่ 3 ประเมินผลและถอดบทเรียน
ผลการวิจัยระยะที่ 1 พบว่า ผู้ป่วยมีความรอบรู้สุขภาพระดับปานกลาง (ร้อยละ 65.6) โดยด้านความรู้ ความเข้าใจสูงสุด (ร้อยละ 69.0) แต่การจัดการตนเองต่ำสุด (ร้อยละ 60.4) สะท้อนช่องว่างระหว่างความรู้และการปฏิบัติ ระยะที่ 2 กระบวนการ AIC ได้รูปแบบเป็น BUDDY Model มี 5 องค์ประกอบ ได้แก่ 1. การสร้างความรู้และทักษะ 2. การเข้าใจความต้องการของผู้ป่วย 3. การขับเคลื่อนการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรม 4. การสนับสนุนการตัดสินใจ 5. การเสริมสร้างพลังด้านสุขภาพ ผลการทดลองใช้รูปแบบ BUDDY Model พบว่า ความรอบรู้สุขภาพ เจตคติ และพฤติกรรมการดูแลตนเองดีขึ้นอย่างมีนัยสำคัญ (Z = -2.85 ถึง -3.31, p < 0.05) โดยเฉพาะการออกกำลังกายเพิ่มขึ้นร้อยละ 39.3 แม้ระดับ HbA1C จะลดลงเพียงร้อยละ 0.4 (p > 0.05) ซึ่งอาจเนื่องจากระยะเวลาทดลองสั้นเกินไปสำหรับการเปลี่ยนแปลงทางชีวเคมี ทั้งนี้ ทั้งพื้นที่ต้นแบบและพื้นที่ขยายผลแสดงผลลัพธ์ที่ใกล้เคียงกัน โดยมีความแตกต่างของค่าเฉลี่ยไม่เกินร้อยละ 5 ระยะที่ 3 พบความพึงพอใจและการมีส่วนร่วมในระดับสูง (ร้อยละ 84.0-90.0) โดยมีจุดแข็งที่การเยี่ยมบ้านและการใช้ยางยืด แต่พบข้อจำกัดด้านทักษะการใช้ LINE ในการติดตามผู้สูงอายุและระยะเวลาทดลองมีระยะสั้น
ข้อเสนอแนะจากการวิจัย นอกจากการพัฒนาทักษะดิจิทัลกลุ่มผู้สูงอายุและการสร้างระบบสนับสนุน อาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน อย่างต่อเนื่องแล้ว ควรมีการพัฒนา BUDDY Model บูรณาการเข้ากับระบบสุขภาพปฐมภูมิ วิเคราะห์ความคุ้มทุนทางเศรษฐศาสตร์สาธารณสุขเมื่อเทียบกับการรักษาภาวะแทรกซ้อน ศึกษาปัจจัยส่วนบุคคลและสภาพแวดล้อมที่ส่งผลต่อความสำเร็จ รวมถึงขยายขอบเขตการวิจัยไปสู่โรคไม่ติดต่อเรื้อรังอื่นๆ เพื่อความยั่งยืนของรูปแบบในระยะยาว
เอกสารอ้างอิง
กอบกุล มาดีคาน, นงนุช โอบะ และ ปิ่นหทัย ศุภเมธาพร. (2562). ปัจจัยที่มีผลต่อความรอบรู้สุขภาพของผู้ป่วยเบาหวานชนิดที่ 2. วารสารพยาบาลศาสตร์, 37(2), 45–56.
ขวัญเมือง แก้วดำเกิง. (2561). ความรอบรู้สุขภาพ เข้าถึง เข้าใจ และการนำไปใช้. กรุงเทพฯ: บริษัท อมรินทร์พริ้นติ้ง แอนด์ พับลิชชิ่ง จำกัด (มหาชน).
วิชัย เอกพลากร, หทัยชนก พรรคเจริญ และ วราภรณ์ เสถียรนพเก้า. (2564). รายงานผลการสำรวจสุขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจร่างกาย ครั้งที่ 6 พ.ศ. 2562-2563. นนทบุรี: กระทรวงสาธารณสุข.
อังศินันท์ อินทรกำแหง. (2560). ความรอบรู้สุขภาพ การวัดและการพัฒนา. กรุงเทพฯ: บริษัท สุขุมวิทการพิมพ์ จำกัด.
American Diabetes Association. (2021). 2. Classification and diagnosis of diabetes: Standards of medical care in diabetes—2021. Diabetes Care, 44(Suppl 1), S15–S33. https://doi.org/10.2337/dc21-S002
Centers for Disease Control and Prevention. (2020). Health literacy. Retrieved February 22, 2025, from https://www.cdc.gov/healthliteracy/index.html
Drummond, M. F., Sculpher, M. J., Torrance, G. W., O'Brien, B. J., & Stoddart, G. L. (2005). Methods for the economic evaluation of health care programmes (3rd ed.). Oxford: Oxford University Press.
Free, C., Phillips, G., Watson, L., Galli, L., Felix, L., Edwards, P., Patel, V., & Haines, A. (2013). The effectiveness of mobile-health technologies to improve health care service delivery processes: A systematic review and meta-analysis. PLoS Medicine, 10(1), e1001363. https://doi.org/10.1371/journal.pmed.1001363
House, J. S. (1981). Work stress and social support. Reading, MA: Addison-Wesley.
International Diabetes Federation. (2019). IDF diabetes atlas (9th ed.). Brussels: International Diabetes Federation.
Lee, C., Coughlin, J. F., & Lee, J. (2016). Older adults’ adoption of health-related technology: A systematic review. The Journals of Gerontology: Series B, 71(4), 704–718. https://doi.org/10.1093/geronb/gbv089
Liu, L., Hou, X., Xue, L., Mao, L., & Li, Y. (2019). Social support and hospital readmission in patients with type 2 diabetes: A systematic review. Journal of Diabetes Research, 2019, 1–10. https://doi.org/10.1155/2019/7632450
Lorig, K. R., Sobel, D. S., Ritter, P. L., Laurent, D., & Hobbs, M. (2001). Effect of a self-management program on patients with chronic disease. Effective Clinical Practice, 4(6), 256–262.
Moher, D., Hopewell, S., Schulz, K. F., Montori, V., Gøtzsche, P. C., Devereaux, P. J., Elbourne, D., Egger, M., & Altman, D. G. (2010). CONSORT 2010 explanation and elaboration: Updated guidelines for reporting parallel group randomised trials. BMJ, 340, c869. https://doi.org/10.1136/bmj.c869
Nutbeam, D. (2000). Health literacy as a public health goal: A challenge for contemporary health education and communication strategies into the 21st century. Health Promotion International, 15(3), 259–267. https://doi.org/10.1093/heapro/15.3.259
Powers, M. A., Bardsley, J., Cypress, M., Duker, P., Funnell, M. M., Fischl, A. H., Maryniuk, M., Siminerio, L., & Vivian, E. (2017). Diabetes self-management education and support in type 2 diabetes: A joint position statement of the American Diabetes Association, the American Association of Diabetes Educators, and the Academy of Nutrition and Dietetics. Diabetes Care, 40(7), 1009–1019. https://doi.org/10.2337/dc16-1721
Rosenstock, I. M. (1974). Historical origins of the Health Belief Model. Health Education Monographs, 2(4), 328–335. https://doi.org/10.1177/109019817400200403
Ryan, R. M., & Deci, E. L. (2020). Self-determination theory and the facilitation of intrinsic motivation, social development, and well-being in health contexts. American Psychologist, 75(2), 231–245. https://doi.org/10.1037/amp0000601
Schillinger, D., Grumbach, K., Piette, J., Wang, F., Osmond, D., Daher, C., Palacios, J., Sullivan, G. D., & Bindman, A. B. (2002). Association of health literacy with diabetes outcomes. JAMA, 288(4), 475–482. https://doi.org/10.1001/jama.288.4.475
Sørensen, K., Van den Broucke, S., Fullam, J., Doyle, G., Pelikan, J., Slonska, Z., & Brand, H. (2012). Health literacy and public health: A systematic review and integration of definitions and models. BMC Public Health, 12, 80. https://doi.org/10.1186/1471-2458-12-80
Stolar, M. W. (2010). Glycemic control and complications in type 2 Diabetes Mellitus. The American Journal of Medicine, 123(3 Suppl), S3–S11. https://doi.org/10.1016/j.amjmed.2009.12.004
Stratton, I. M., Adler, A. I., Neil, H. A. W., Matthews, D. R., Manley, S. E., Cull, C. A., Hadden, D., Turner, R. C., & Holman, R. R. (2000). Association of glycaemia with macrovascular and microvascular complications of type 2 diabetes: UKPDS 35 prospective observational study. BMJ, 321(7258), 405–412. https://doi.org/10.1136/bmj.321.7258.405
Strom, J. L., & Egede, L. E. (2012). The impact of social support on outcomes in adult patients with type 2 diabetes: A systematic review. Current Diabetes Reports, 12(6), 769–781. https://doi.org/10.1007/s11892-012-0317-0
Toci, E., Burazeri, G., Kamberi, H., Jerliu, N., Sørensen, K., & Brand, H. (2014). Health literacy in a population-based sample of adult men and women in Albania. European Journal of Public Health, 24(Suppl 2), 136–137. https://doi.org/10.1093/eurpub/cku163.016
World Health Organization. (1998). Health promotion glossary. Geneva: WHO.
ดาวน์โหลด
เผยแพร่แล้ว
วิธีการอ้างอิง
ฉบับ
บท
การอนุญาต
ลิขสิทธิ์ (c) 2025 วารสารสาธารณสุขมูลฐาน (ภาคเหนือ)
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
