บทเรียนการพัฒนาพื้นที่ต้นแบบ “ตำบลจัดการคุณภาพชีวิต ภาคเหนือ”

บทคัดย่อ

“กลวิธีการสาธารณสุขมูลฐาน (Primary Health Care)” ถูกนำมาเป็นกลยุทธหลักในการพัฒนาสุขภาพอนามัยของประชาชน มาตั้งแต่ต้นแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติฉบับที่ 4 (พ.ศ. 2520 - 2524) โดยเน้นเรื่อง 3ก1ข (กรรมการ กองทุน การบริหารจัดการ และข้อมูล) โดยมีเป้าหมาย คือ ต้องการให้ประชาชนทั้งระดับปัจเจก ครอบครัว และระดับชุมชนมีสุขภาพดีถ้วนหน้าก่อนปี 2543 (Health for All by the Year 2000) และประชาชนสามารถพึ่งตนเองได้ทางด้านสาธารณสุข ตามคำขวัญการสาธารณสุขมูลฐานของไทยว่า “แม้เราเป็นชาวบ้าน  เราก็สามารถดูแลสุขภาพของพวกเรากันเองได้”

กลวิธีการสาธารณสุขมูลฐานได้พัฒนาต่อเนื่องเรื่อยมาจวบจนกระทั่งมาถึงปี 2545 แนวคิดการสาธารณสุขมูลฐานได้ขยายฐานคิดไปสู่ “การพัฒนาระบบสุขภาพภาคประชาชน” ทั้งนี้เพื่อให้สอดรับกับการปฏิรูประบบราชการและการกระจายอำนาจ ตามบทบัญญัติในรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย ที่ให้สิทธิและหน้าที่ของประชาชนที่จะได้รับการดูแลและจัดการสุขภาพให้มีสุขภาพดีได้ด้วยตัวของภาคประชาชนเอง

ต่อมาในปี พ.ศ. 2561 องค์การอนามัยโลกจัดประชุม Second International Conference on Primary Health Care Towards Universal Coverage and the Sustainable Development Goals ณ กรุงอัสตานา สาธารณรัฐคาซัคสถาน ในการประชุมนี้เป็นการรับรองข้อความในพันธะสัญญาตามความปรารถนาแห่งปฏิญญาอัลมา-อะตา เมื่อปี พ.ศ. 2521 ดังกล่าวข้างต้น และเพื่อให้บรรลุตามเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืนในปี พ.ศ. 2573 ตามหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า ซึ่งได้จัดทำเป็นปฏิญญาอัสตานา (Astana Declaration เพื่อเป็นการสืบทอดเจตนารมณ์การดำเนินงานสาธารณสุขมูลฐานในระดับโลก มุ่งสู่การมีหลักประกันสุขภาพทั่วหน้า (Universal Health Coverage -UHC) และบรรลุเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน (Sustainable Development Goals : SDGs) ในปี 2573 และประเทศไทยโดยคณะรัฐมนตรีมีมติเห็นชอบต่อร่างปฏิญญาแห่งอัสตานา ในการประชุมระดับโลกด้านการสาธารณสุขมูลฐาน ในการประชุมดังกล่าว ทั้งนี้กรมสนับสนุนบริการสุขภาพโดยกองสนับสนุนสุขภาพภาคประชาชนได้ดำเนินการพัฒนา “หมู่บ้านจัดการสุขภาพ” ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2545 และในปี พ.ศ. 2564 ได้ปรับเป็นการพัฒนา “ตำบลจัดการคุณภาพชีวิต” เพื่อให้สอดคล้องกับหลักคิดการสาธารณสุขมูลฐานที่มองว่า
การสาธารณสุขมูลฐานนอกจากจะเป็นการพัฒนาด้านสุขภาพแล้วยังต้องบูรณาการกับหน่วยงานอื่นๆในการพัฒนาชุมชนและการพัฒนาคุณภาพชีวิตของประชาชนอย่างยั่งยืน ใช้พื้นที่เป็นฐานประชาชนเป็นศูนย์กลางในการพัฒนา เปิดพื้นที่ให้ภาคีเครือข่ายทั้งภาครัฐ องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น และภาคประชาชน เข้ามามีส่วนร่วมและเป็นเจ้าภาพร่วมกันอย่างเป็นรูปธรรม ผลของการพัฒนาตำบลจัดการสุขภาพหรือตำบลจัดการคุณภาพชีวิตที่ผ่านมา มีทั้งผลลัพธ์ในเชิงปริมาณ ส่วนผลลัพธ์ในเชิงคุณภาพยังไม่มีความชัดเจนและไม่ลึกพอที่จะนำมาวิเคราะห์ให้เห็นเป็นรูปธรรม การนำข้อมูลของพื้นที่ที่ได้รับการประเมินและคัดเลือกเป็นต้นแบบการพัฒนาตำบลจัดการคุณภาพชีวิตมาวิเคราะห์และสังเคราะห์บทเรียน
จึงมีความสำคัญอย่างยิ่งต่อการพัฒนาต่อยอด และขยายผลสู่พื้นที่อื่นๆ