ความตกลงการค้าระหว่างประเทศ และผลกระทบต่อระบบยา: เหตุและปัจจัย?

บทคัดย่อ

บทความนี้ทบทวนความรู้อย่างรอบด้านและวิเคราะห์ความตกลงการค้าระหว่างประเทศ และผลกระทบหรือประเด็นที่เกี่ยวข้อง ด้วยข้อมูลทั้งในไทยและต่างประเทศย้อนหลัง 17 ปีนับจากปี 2562 เพื่อให้เห็นผลกระทบอย่างเป็นระบบของความตกลงการค้าระหว่างประเทศตลอดห่วงโซ่คุณค่ายา ซึ่งการระบุประเด็นผลกระทบดังกล่าวนำมาซึ่งความห่วงกังวลอย่างมากต่อผลที่จะเกิดขี้นต่อประเทศไทย แม้ว่าจะมีผลกระทบด้านบวกอยู่บ้าง แต่ผลกระทบด้านลบต่อระบบยามีมากกว่า โดยเฉพาะประเด็นจากความตกลงการค้ายุคใหม่ นอกเหนือจากประเด็นผลกระทบต่อราคายาที่แพง และค่าใช้จ่ายด้ายยาที่สูงขึ้นจากความตกลงทริปส์ซึ่งเป็นที่ทราบกันดีทั่วโลกแล้ว ยังมีผลกระทบจากประเด็นอื่นอีก เช่น การเปิดตลาดด้านการจัดซื้อจัดจ้างภาครัฐ การจำกัดการกำหนดนโยบายด้านการบริหารจัดการระบบยาและนโยบายด้านการสาธารณสุข เป็นต้น บทความนี้ยังได้นำเสนอประสบการณ์ของประเทศไทย อินเดีย และมาเลเซียในการใช้ข้อยืดหยุ่นของความตกลงทริปส์ พบว่าทุกประเทศใช้มาตรการการใช้สิทธิเหนือสิทธิบัตรเพื่อให้เกิดสมดุลระหว่างสิทธิส่วนบุคคลและพันธสัญญาที่มีต่อสาธารณะในการเข้าถึงยาจำเป็นในราคาที่จ่ายได้ แม้จะพบความยากในการใช้และเกิดผลกระทบต่อเนื่องตามมา จากความรู้ต่างๆ เหล่านั้นได้แนะนำว่า ไทยอาจสนับสนุนการให้สิทธิโดยสมัครใจ แต่จะต้องคงไว้ซึ่งข้อยืดหยุ่นทั้งหมดของความตกลงทริปส์ซึ่งเป็นสิทธิของประเทศและเป็นเครื่องมือที่จะช่วยแก้ไขปัญหาการเข้าถึงยา โดยที่การใช้จะต้องไม่ยุ่งยาก ไทยควรเพิ่มการศึกษาวิจัยเชิงระบบในด้านผลกระทบข้ามประเทศโดยเฉพาะจากความตกลงการค้าเสรีของสมาชิกและระหว่างสมาชิกอาเซียน