การพัฒนารูปแบบการเสริมสร้างความรู้ร่วมกับการบำบัดระบบเมทริกซ์โปรแกรม ในผู้ป่วยยาเสพติดเพื่อป้องกันการเสพซ้ำ

บทคัดย่อ

วัตถุประสงค์          :  เพื่อพัฒนาและประเมินประสิทธิผลของรูปแบบการเสริมสร้างความรู้ร่วมกับการบำบัดระบบเมทริกซ์โปรแกรมในผู้ป่วยยาเสพติดเพื่อป้องกันการเสพซ้ำ

วิธีการศึกษา       : เป็นการวิจัยและพัฒนา (research and development) ประกอบด้วย 1) ขั้นตอนการสร้างและพัฒนาเครื่องมือ โดยการเสริมสร้างความรู้ผู้ป่วยด้านโทษและผลกระทบยาเสพติด ในขั้นตอนก่อนการบำบัด ระหว่างการบำบัด และหลังจบการบำบัด และ 2) ขั้นตอนการใช้และประเมินผลเครื่องมือโดยการประเมินความรู้ผู้ป่วยยาเสพติดก่อนและหลังจบการบำบัดระบบเมทริกซ์โปรแกรม กลุ่มตัวอย่างคือผู้ป่วยทุกคนที่ได้รับการวินิจฉัยว่าเป็นผู้เสพ ผู้ติดสารกระตุ้นประสาท กัญชา และสารระเหย ที่ไม่มีอาการทางจิตประสาท ตั้งแต่ 1 กรกฎาคม 2561 ถึง 30 มิถุนายน 2562 และเข้าบำบัดอย่างน้อยสัปดาห์ละ 1 ครั้งๆ ละ 1 ชั่วโมง ถึง 1 ชั่วโมง 30 นาที รวม 16 ครั้ง ระยะเวลาอย่างน้อย 4 เดือน เปรียบเทียบความรู้ผู้ป่วยก่อนและหลังจบโปรแกรมการบำบัด โดยใช้ paired samples t test กำหนดระดับนัยสำคัญทางสถิติที่ P น้อยกว่า 0.05 เปรียบเทียบอัตราการไม่เสพซ้ำ 3 เดือนหลังจบการบำบัด (3 months remission rate) กับเป้าหมายกระทรวงสาธารณสุขที่ร้อยละ 92 อัตราจบการบำบัด ระดับความรู้ผู้ป่วยกับอัตราการไม่เสพซ้ำ 3 เดือนหลังจบการบำบัด และความพึงพอใจของผู้ป่วย

ผลการศึกษา           : พัฒนาเครื่องมือเป็นชุดเสริมสร้างความรู้และชุดประเมินความรู้ผู้ป่วย สำหรับผู้ป่วยสารกระตุ้นประสาท จำนวน 17 ข้อ ผู้ป่วยกัญชา 10 ข้อ และผู้ป่วยสารระเหย 10 ข้อ มีผู้จบการบำบัดสารกระตุ้นประสาท 43 คน กัญชา 27 คน และสารระเหย 12 คน ผู้ป่วยสารกระตุ้นประสาทมีคะแนนความรู้เฉลี่ยเพิ่มขึ้นร้อยละ36.7 (คะแนนเฉลี่ย 10.93±2.91 และ14.94±1.82, P < 0.001) ผู้ป่วยกัญชามีคะแนนความรู้เฉลี่ยเพิ่มขึ้นร้อยละ 79.6 (คะแนนเฉลี่ย 4.90 ±1.88 และ 8.80 ±0.78, P < 0.001) และผู้ป่วยสารระเหยมีคะแนนความรู้เฉลี่ยเพิ่มขึ้น ร้อยละ 83.7 (คะแนนเฉลี่ย 3.69±0.89 และ 6.78± 1.06, P < 0.001) อัตราการไม่เสพซ้ำ 3 เดือนหลังจบการบำบัดเพิ่มจากร้อยละ 80.4 ในปี 2560 เป็นร้อยละ 92.7 ในปี 2562 และอัตราจบการบำบัดเพิ่มจากร้อยละ 61.3 ในปี 2560 เป็นร้อยละ 81.2 ในปี 2562 ผู้ป่วยที่มีคะแนนความรู้หลังจบการบำบัดระดับสูงหยุดเสพยาได้ 3 เดือนหลังจบการบำบัดในอัตราที่สูงกว่าผู้ป่วยที่มีคะแนนความรู้ระดับต่ำ และผู้ป่วยส่วนใหญ่มีความพึงพอใจอยู่ในระดับมากที่สุด ร้อยละ 64.6 และระดับมาก ร้อยละ 27.1

สรุป                          : การพัฒนาการบำบัดระบบเมทริกซ์โปรแกรมร่วมกับการเสริมสร้างความรู้ด้านโทษและผลกระทบของยาเสพติด เป็นรูปแบบที่มีประสิทธิผลดี ผู้ป่วยมีความรู้มากขึ้นอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ และมีอัตราการไม่เสพซ้ำ 3 เดือนหลังจบการบำบัด (3 months remission rate) เพิ่มขึ้น เป็นไปตามตัวชี้วัดกระทรวงสาธารณสุข ผู้ป่วยพึงพอใจมากขึ้น ผู้ให้การบำบัดให้ความรู้ผู้ป่วยง่ายและชัดเจนขึ้นและมีแนวทางเดียวกัน จึงควรนำเครื่องมือและรูปแบบการบำบัดที่พัฒนาขึ้นไปใช้ต่อไป

คำสำคัญ                  : พัฒนาเสริมสร้างความรู้, รูปแบบการเสริมสร้างความรู้, พัฒนารูปแบบร่วมกับเมทริกซ์โปรแกรม